İnsanlık Hâlİ

Geçen ay 21. Yoga yaş günümü kutladım. Tayland’ın küçük Nong Khai kentinde bir şubat sabahı ilk dozumu almıştım. O gün bugündür her gün yoga. Aradaki yirmi bir yılda yoga dünyada ve Türkiye’de değişti, dönüştü. Muhtelif kültür fizik ve yüz jimnastiğinin peşine eklenen bir takıya indirgendiği, sömürüldüğü, manipülasyona uğradığı, eril (erkek olmak zorunda değil ama çoğunlukla öyle) egoların ellerinden düşürmedikleri bir pompaya dönüştüğü zamanlar oldu. O zamanlar devam ediyor. Dünyanın gidişatına bakacak olursak katlanarak gidecek de…

Yoga nedir? (Yoga neydi diye mi sormalıyım yoksa?) Sözlük anlamı birleşmek, kaynaşmak, iç içe geçmek, karışmak, buluşmak olan bir terbiye sistemi. Bu kaynaşma için önerdiği teknik? Basit ve yalın. Her canlının damarlarında, sinirlerinde, derisinden gezen canın (nefes) homojen ve ahenkli bir biçimde vücuda dağıtılması. Canı elektrik gibi düşünürsek, vücutta ışıksız ev kalmasın diye yapılan çalışmalara yoga diyebiliriz. Bu kadar basit ve yalın.

Neden bazı evlerde ışık yanmaz? Hem yanmazsa ne olur ki? Karanlıkta oturamaz mı örneğin dalak ya da karaciğer? Güneş girmeyen eve doktor girer atasözünü hatırlamadan edemedik şimdi. Can – ki, çi, prana, life force, yaşam adlarını alır farklı disiplinlerde- iç organlara, ayaklara, bacaklara, ellerin ucuna, beyne erişmediğinde karanlıkta kalan hücreler temastan mahrum bırakılmış yavru kediler misali ağır ağır ölürler. Vücudun bir parçasına can göndermek (yoga asananın amacı)  ona ilgi göstermektir. Dikkat kesilmek sevmenin bir parçası değil midir? Aşık olduğumuzda sevgilinin yüz ifadelerine, sözlerine, hoşuna giden kitaplara, nesnelere dikkat kesilmez miyiz? Aşık olduğumuz kişi İtalyan ise örneğin, İtalya’yla ilgili duyduğumuz her hikayeyi can kulağı (harika bir yoga terimi can kulağı) ile dinlemez miyiz?

Yogada yaptığımız da buna benzer.  Canın yogadaki adı Prana’dır. Prana’dan ilk bahseden metin Çandogya Upanişad (MÖ 3000) Prana’nın ses dalgasına benzediğinden söz eder. Yaşayan her varlık, bitkisinden insanına etrafına ısı, ışık ve ses yayarak varlığını sürdürür. Yoga biraz da kulağımızı (iç) Prana’nın sesini duyacak biçimde terbiye etmektir. Bu yüzden “can kulağı” tabirinin çok yerinde olduğunu düşünüyorum.

Prana (can) homojen ve ahenkli (ritmli) dolansın herkes ister. Mutluluk belki iddialı olacak ama tatminkâr bir hayatın sırrı da bence burada saklıdır. Şu aralar popülerleşen sinir sistemi çalışmalarının da gösterdiği gibi can sekteye uğramadığında duygusal zihin (sinir sistemi) zorlu durumlara daha kolay tahammül ediyor. Esnekliği artıyor, daha dayanıklı hale geliyor.

Can sekteye uğradığında, yani vücutta ve beyinde dolaşımı şu ya da bu sebepten aksadığında sinirlerimiz gergindir. Gerilen sinirler vücudu geriyor ve Prana’nın dolaşımı büsbütün zorlaşıyor.

Biraz tavuk mu yumurtadan yumurta mı tavuktan durumu.

Duygusal zihin (sinir sistemi gibi okuyabilirsiniz) vücuttaki can akışına müdahale edecek güçte bir dalgalar diyarı. Prana bir ses dalgası ise zihin (manas) de onun “öteki”si. Zihin biraz da bir zorba. Onun dediği olsun istiyor. Zorba ama her zorba gibi gücü sınırlı. Prana ise okulun akıllı çocuğu. Zorba yolunu kesse de o var olmaya devam edecek. Onun gücü sınırsız ve koşulsuz.

Bence yoga idareyi zihinden alıp yaşama verme terbiyesi. Zihin olması gerekenlere meşgul iken, dış dünyaya sunulacak bir performansın derdiyle kendini (ve vücudu) yer bitirirken, can her nefeste akmaya, güçlenmeye, yenilenmeye devam ediyor. Nefes (can) düz bir çizgide ilerleyen bir şey değil. (Burada lineer zamanın bir (eril) zihin uydurması olduğunu hatırlayalım.) Mevsimlerle, hayvanlarla, yıldızların ve galaksilerin dairesel hareketiyle uyumlu, sonsuz bir ritimde süren şey ise yaşam, can, nefes.

 Hatha Yoga’nın temel tekniği nefesi serbest bırakmaktır. (prana ayama) Vücudu belli bir geometriye taşıyıp, ateşin, suyun, rüzgarın vücuttan geçişlerini (kimi zaman tıkanmalarını, kimi zaman çağlamalarını) izlemek, olup biteni can kulağıyla dinlemektir yoga. Tam bu yüzden Richard Freeman The Mirror of Yoga’ya o ünlü cümle ile başlar: Yoga begins with listening.

Yoga dinlemekle başlar.